Participatie? 3 essentiële perspectieven | Perspectief 3 De deelnemer

De laatste, essentiële, schakel in een participatietraject is de deelnemer. Zonder deelnemers immers geen participatie. Het is belangrijk voor de initiator en facilitator om na te gaan of de deelnemers die zij voor ogen hebben daadwerkelijk willen en kunnen deelnemen aan het participatietraject. In dit laatste blog belicht Ideate de rol van de deelnemer. Om meer te leren over het perspectief van de initiator of de facilitator kun je onze vorige blogs lezen.

De deelnemer

Een participatietraject start met een initiator die voorwaarden benoemt en een startpunt bepaalt. Een facilitator ondersteunt het verloop van het traject, stemt af over de manier van samenwerken en houdt vooral communicatie in de gaten. Uiteindelijk draait participatie om inbreng van de deelnemer.

Er kan onderscheid worden gemaakt tussen type deelnemers op basis van het willen en kunnen deelnemen^[1]. Zo kan een deelnemer bijvoorbeeld mee willen doen om zelf invloed uit te oefenen of vanwege een behoefte aan gemeenschapsgevoel. Dit zijn twee verschillende motieven. Het is ook belangrijk om vast te stellen welk belang je als deelnemer gaat vertegenwoordigen met je deelname. Vertegenwoordig je alleen jezelf en het persoonlijk belang of die van een groep, organisatie of vereniging?

Het is ook van belang om helder voor ogen te hebben welke kennis en ervaring van een deelnemer wordt verwacht en wat nodig is om te kunnen deelnemen. Zo kan het bijvoorbeeld een vereiste zijn dat deelnemers inhoudelijke kennis en ervaring hebben, bijvoorbeeld over de energietransitie. Beide soorten inbreng zijn van toegevoegde waarde, en zorgt voor verschillende perspectieven. De inrichting van de participatie stelt ook eisen aan de deelnemer, zo kost het tijd en wellicht ook geld. Denk hierbij bijvoorbeeld aan reistijd- en kosten, de duur van de betrokkenheid en de tijden waarop participatie wordt verwacht.

Ideate ziet initiatoren zoeken naar -perfecte- deelnemers. Hierbij een disclaimer: de ideale deelnemer bestaat niet. Het is dan ook gangbaar dat op verschillende momenten van een traject verschillende type deelnemers worden gevraagd. Telkens betrek je mensen op een onderdeel van het traject dat voor hen relevant is en ook omgekeerd; je zoekt deelnemers met ervaring of expertise die op dat moment relevant is voor het traject.

^[1] Overlegorgaan Fysieke Leefomgeving (7 juli 2021) Empowerment raamwerk voor participatie

Wat zijn de elementen van goede deelname?

Initiatoren en facilitators gebruiken verschillende werkvormen om een participatietraject voor te bereiden en te begeleiden. De voorbereiding op het traject door een deelnemer speelt ook een rol. Door kritische vragen te stellen creëert een deelnemer helderheid voor alle partijen bij aanvang en tijdens het traject. Hieronder enkele voorbeelden:

• Motivatie: waarom wil ik deelnemen aan dit participatietraject?
• Belangen: welke belangen vertegenwoordig ik?
• Waardering: welke tegenprestatie wil ik in ruil voor mijn deelname?
• Doel: wat is mijn doel met deze deelname? Wat is mijn agenda?
• Invulling: wanneer eindigt mijn deelname? Hoeveel tijd wil ik er maximaal aan besteden? Op welke tijdstippen wil ik afspreken?
• Benodigdheden: wat heb ik nodig om deel te kunnen nemen?
• Voorkeuren: in welke taal wil ik communiceren?
• Prioriteiten: wat vind ik belangrijk om bij betrokken te blijven?
• Rol: is mijn rol voor mijzelf helder? Begrijp ik het mandaat van de initiator?
• Netwerk: wie in mijn (of het) netwerk kan mij ondersteunen in het traject?

Door deze vragen te beantwoorden krijgt een deelnemer voor zichzelf scherp aan welke voorwaarden de deelname moet voldoen en kan hij of zij gerichte vragen stellen aan de organisatie van het traject. Op deze manier kunnen de verwachtingen worden gemanaged.

Je eigen gedrag en dat van anderen scherp krijgen

Ideate ontwikkelde in samenwerking met de Hogeschool Utrecht de Gedragslenzen, een tool die helpt om gedrag te analyseren en gedragsgerichte interventies te ontwerpen. Elementen uit deze tool kunnen ook deelnemers helpen om hun eigen gedrag en het gedrag van anderen te analyseren. Ook initiatoren of facilitators kunnen van de tool gebruik maken om de groep waarmee zij werken beter te begrijpen en te begeleiden. Hieronder enkele voorbeelden, door te kijken door verschillende lenzen:

Zien en Beseffen

• Ben ik me bewust van mijn eigen gedrag?
• Welke voorbeelden van dit gedrag zien ik in mijn omgeving?
• Aan welk soort gedrag stoor ik me?
• Zijn de rollen en gedrag van anderen helder voor me?

Weten en vinden

• Wat zijn de meningen van andere deelnemers?
• Hoeveel kennis heb ik over dit onderwerp?
• Waar kan ik informatie vinden of anderen met kennis?

Willen en kunnen

• Wat is mijn motivering om mee te doen?
• Hoeveel tijd en energie stop ik in het traject?

Het canvas: deelnemer

Tijdens het opstarten van een participatietraject helpt onderstaand canvas. Dit canvas zorgt voor transparantie naar alle partijen en zeker ook naar de deelnemer zelf. Het canvas is als pdf te downloaden.

De participatiereeks samengevat

Voor een participatietraject zijn de volgende rollen nodig:

Initiator – Degene die het initiatief neemt en het traject ontwerpt, voorwaarden stelt en een startpunt bepaalt.
Facilitator – Degene die het traject in goede banen leidt zodat de deelnemer kan participeren door het organiseren van activiteiten en de onderlinge relaties.
Deelnemer –  Degene die input levert aan het proces en scherp stelt wat er wordt verwacht.

Er zijn nog meer rollen te bedenken zoals de onderzoeker of de adviseur. Die rollen kunnen afhankelijk van de opgave door de initiator of deelnemers extern worden toegevoegd.

Waarom zijn deze drie rollen nodig? Kan het zonder? Kan het anders? En is participatie nou daadwerkelijk de heilige graal als het gaat om werken aan grote maatschappelijke thema’s? We gaan er graag over met je in gesprek. Wij denken daarin graag met je mee hoe de rollen van initiator, facilitator en deelnemer ingevuld kunnen worden.