Ideate Logo dark



Portfolio

Werkwijze

Trainingen

Team

Contact

Deel I Perspectief op participatie – de initiator
Deel I Perspectief op participatie – de initiator

Participatie? Drie essentiële perspectieven

 

Participatie: het wondermiddel van de polderdemocratie? Een werkelijk vernieuwend model van samenwerking en gezamenlijke besluitvorming? Van inspraak tot co-design? Over welk soort participatie hebben we het eigenlijk? Om dat te verkennen gaan we in drie blogs dieper in op participatie vanuit drie verschillende perspectieven of rollen: de initiator, de facilitator en de deelnemer. In dit eerste blog duiken we in de wereld van de initiator.

Rollendriehoek - ideate afbeelding

De initiator

Een participatietraject kent altijd een startpunt. Dat kan in heel verschillende contexten zijn. Soms bepaald door wet- en regelgeving, zoals b.v. in de Omgevingswet, soms als een noodzakelijk traject om draagvlak te creëren, zoals b.v. in de transitieplannen voor aardgasvrije wijken. Bij dat startpunt hoort een initiator. Dat zien we hier als een rol, die door een individu of team ingevuld kan worden. Participatie is voor alle betrokken een leerproces, geen proces van planning & control. Het leren vraagt vaak om nieuwe competenties en rollen. In dit blog gaan we in op participatie vanuit het perspectief van een organisatie, zoals de overheid of een zorginstelling. Uiteraard kan een initiatief ook vanuit burgers ontstaan. De invulling is daarbij in grote lijnen gelijk.

Deze rol van initiator heeft twee belangrijke zichtlijnen: een intern en een extern. Intern gaat het om het bepalen en vastleggen van de (formele) status van het initiatief. Over welk soort initiatief gaat het? Wat zijn de voorwaarden, in tijd, geld, scope en mandaat? En vooral: wat is het doel en op welke visie en ambitie is dit doel gestoeld? Welke belangen worden geraakt en welke belanghebbenden moeten een stem in het traject krijgen? De interne positie van de initiator moet intern glashelder zijn. Dat is een noodzakelijke voorwaarde om extern te kunnen handelen. Het bepaalt de communicatie naar de externe belanghebbenden.

Op dat punt gaat het vaak al mis. Met name over de aard van het traject: belanghebbenden vragen zich af: “In welke mate kunnen wij werkelijk meebeslissen en zicht hebben op de realisatie van de uitkomsten?”. Zijn we alleen aan het meedenken of echt aan het meebeslissen? En weten wij als meebeslissers dat de initiator mandaat heeft om de genomen besluiten ook uit te voeren? Wat is de governance van het traject?

 

Participatieladder met links burgers en rechts professionals. Informeren, raadplegen, adviseren, coproduceren, meebeslissen, zelforganisatie

Participatieladder: de meest voorkomende vormen van (overheids)participatie

 “Wij dachten iets te zeggen te hebben maar mochten alleen ons zegje doen”

 De ladder geeft weliswaar de verschillende vormen van participatie weer, maar zegt niets over de inrichting of liever gezegd, het ontwerp van het proces. Naast de voorwaardelijke goede organisatorische inbedding is een goed procesontwerp de sleutel voor een succesvol participatietraject. Overigens zijn er geheel nieuwe ‘ladders’ in ontwikkeling, die meer recht doen aan het horizontale karakter van participatie en ook nieuwe dimensies toevoegen, zoals eigendom. Daarbij gaat het tegenwoordig vooral om “empowerment”.

Wat zijn de elementen van goed procesontwerp?

Goede voorbereiding van het traject vraagt tijd en vooral specifieke vaardigheden. Daarbij spelen twee sets van ontwerpvragen: het ontwerp van het hele traject en de werkvormen die je bij verschillende onderdelen kan toepassen. Het gaat te ver om hier de volledige gereedschapskist van de ontwerper te illustreren, maar hierbij enkele praktische voorbeelden:

  • Ontwerp de hele tijdlijn en essentiële onderdelen daarvan zoals meetings en de brainstormsessies. Deze onderdelen kun je later verder invullen met passende werkvormen.
  • Breng de aanwezige en benodigde belanghebbenden, hun rol, belangen en mogelijke inbreng in kaart. Deze kaart kan in een vervolgsessie met deelnemers worden verrijkt. Zo weet je ook wie je wilt uitnodigen.

Een korte opsomming van verschillende effectieve werkvormen:

  • Framing van de opgave: welk probleem of opgave zijn we eigenlijk aan het oplossen? Welke alternatieve manieren van probleemformulering kunnen we bedenken?
  • Future Search: hoe zou een gedroomde toekomst of uitkomst van het traject er uit kunnen zien? Hoe kunnen we vanuit die toekomst weer stappen naar het heden maken?
  • Storytelling: wat is het verhaal, vanuit verschillende perspectieven op de huidige problemen, en de reis om die op te lossen?
  • World café: een beproefde methode om alle deelnemers goed tot recht te laten komen in een vorm van open dialoog.
  • Indaba: een uit Afrika afkomstige vorm om tot gezamenlijke besluiten te komen. Ook een vorm als Deep democracy helpt om tot gezamenlijke besluiten te komen.

En tot slot: visualiseer. Maak zaken helder door ze in visuele vorm te presenteren. In de huidige Covid-19 samenleving zal ook veel, of wellicht bijna alles, online moeten gebeuren. Welke middelen zet je in om online meetings vruchtbaar te maken? Hoe maak je een goede mix tussen fysiek en online?

Het participatiecanvas: initiator

Als start van een project kan een initiator onderstaand canvas gebruiken. Het is zeker niet volledig maar helpt in transparantie naar alle partijen. Het canvas is als pdf te downloaden.

Initiator canvas 1 - ideate afbeelding

 

Volgend blog: de facilitator

Een participatietraject heeft altijd meerdere dimensies: de inhoud, het proces en de relaties tussen alle betrokkenen. Alle drie vragen ze om specifieke competenties. In een volgend blog gaan we in op de rol van de facilitator, die vooral voor het proces en de relaties verantwoordelijk is.

Recente artikelen

Participatie-atelier, Lessen uit het participatieatelier

Participatie-atelier, Lessen uit het participatieatelier

Health Hub Utrecht wil dat elke Utrechter in 2030 gezond en gelukkig is. Dat lukt niet zonder participatie van inwoners en/of cliënten. Maar hoe betrek je deze? Eva Vroonland, adviseur patiëntenparticipatie bij PGOsupport, en Amete van den Berg, Service Designer bij Ideate, helpen 4 HHU-projecten op weg in het ‘participatie-atelier’. Het doel is concrete stappen maken in het samenwerken met inwoners. Zodat straks ook andere HHU-deelnemers hiervan kunnen profiteren.

Bekijk alle artikelen