Ideate Logo dark



Portfolio

Werkwijze

Trainingen

Team

Contact

Visie op participatie van inwoners en cliënten in zorg en welzijn
Visie op participatie van inwoners en cliënten in zorg en welzijn

In opdracht van de HHU, een samenwerking van zorg, kennis en welzijnsorganisaties in de regio Utrecht onderzoekt Ideate hoe organisaties zich kunnen ontwikkelen als het gaat om het vormgeven en uitvoeren van participatie. In het kader van dit project is een visie op participatie in de context van zorg en welzijn uitgewerkt dat ingaat op verschillende rollen.

 

Dit artikel is geschreven in opdracht van Gemeente Utrecht, in het kader van de RegioImpuls. Een samenwerking van PGOsupport en Ideate Heb je vragen of wil je reageren? Mail naar: amete@ideate.nl

 

Visie op participatie | van inwoners en cliënten in zorg en welzijn

Wat bedoelen we met ‘participatie’?

Het woord ‘participatie’ kan op vele zaken betrekking hebben. In brede zin verwijst participatie naar meedoen in de samenleving via arbeid of dagbesteding, onderwijs, onderlinge hulp, vrijwilligerswerk, in verenigingen en sociale netwerken (Movisie 2017). Binnen dit project en Health Hub Utrecht duiden we met ‘participatie’ de (gelijkwaardige) samenwerking tussen enerzijds inwoners/ cliënten/patiënten en anderzijds instanties voor zorg en welzijn:
Inwoners/cliënten/patiënten worden betrokken bij, en hebben invloed op besluitvormende processen uit de praktijk van onderzoek, beleid, zorg en welzijn. Participatie kent verschillende rollen voor inwoners/cliënten

Participatie in zorg en welzijn, door inwoners/ cliënten/patiënten, kan vorm krijgen in verschillende rollen en op verschillende niveaus en momenten: van prille start en ontwikkeling, tot uitvoering tot evaluatie. Bij het onderscheiden van de verschillende rollen van participatie hanteren we de uitgangspunten van de zgn. participatieladder. Oorspronkelijk ontwikkeld door Arnstein (1969) en sinds dat moment in verscheidene variaties in gebruik, met de volgende rollen van inwoners/cliënten (Gebaseerd op de Participatiematrix):

Toehoorder

In deze rol worden inwoners/cliënten geïnformeerd over een project of ontwikkeling. Bijvoorbeeld: inwoners/cliënten krijgen een projectplan (te zien/te lezen) van de projectleiding of worden geïnformeerd over nieuwe ontwikkelingen in zorg, beleid of onderzoek.

Meedenker

In deze rol wordt aan inwoners/cliënten gevraagd hun mening te geven of ervaringen te delen. Deze vraag wordt geïnitieerd vanuit bijv. een projectleider, beleidsmaker of zorgverlener. De opgehaalde informatie is niet bindend, maar terugkoppeling over hoe de input is verwerkt is wenselijk. Bijvoorbeeld: inwoners/cliënten wordt gevraagd aan te geven welke onderwerpen zij belangrijk vinden om mee aan de slag te gaan in een wijk of zorg-/welzijnsorganisatie, om zo de agenda en prioritering te voeden.

Adviseur

In deze rol geven inwoners/cliënten gevraagd óf ongevraagd advies. De ontvanger van de adviezen volgt gevraagde adviezen op en/of beargumenteert het eventueel niet-honoreren van ongevraagde adviezen. Of advies wel of niet bindend is moet vooraf duidelijk worden afgesproken. Bijvoorbeeld: inwoners/cliënten geven zelf verbeterpunten aan over de inhoud van vragenlijsten.

Partner

In deze rol werken inwoners/cliënten gelijkwaardig samen met instanties binnen zorg en welzijn. Ze hebben evenredige invloed en werken effectief samen aan plannen of producten (co-creatie). Bijvoorbeeld: inwoners/ cliënten en de desbetreffende organisatie schrijven samen een implementatieplan.

Regisseur

In deze rol nemen inwoners/cliënten zelf het initiatief en/of nemen zelf de nodige (eind) beslissingen. Inwoners/cliënten zijn de drijvende kracht. Bijvoorbeeld: inwoners/cliënten maken en beheren een website om informatie uit het project te delen, of nemen initiatief tot het organiseren van een activiteit om zorg en welzijn te verbeteren.

Hoe meer participatie, hoe beter?

Het beeld van een participatieladder roept mogelijk de associatie op: hoe hoger, hoe beter. Maar je kunt je de participatieladder beter voorstellen als liggend op z’n kant, zonder hiërarchie in de sporten op de ladder. Per vraagstuk en projectfase moet je bepalen welke participatie-aanpak passend is, afhankelijk van de opgave, de belanghebbenden, de rollen van de organisatie(s) en de randvoorwaarden. Bovendien kunnen gedurende een project of vraagstuk verschillende rollen afwisselen en/of gelijktijdig worden vormgegeven. Bij voorkeur bespreken organisatie en inwoner/cliënt gezamenlijk wie welke rol vervuld gedurende de samenwerking, en maak verwachtingen over ieders rol en ruimte voor inbreng expliciet. Dit voorkomt mogelijke teleurstelling of misvattingen gedurende de samenwerking. Dat maakt participatie altijd ‘maatwerk’: een standaard-aanpak bestaat niet. Belangrijk: elke rol betekent ook iets voor de rol van de andere partijen in de samenwerking. Heeft de inwoner/cliënt meer invloed, dan zullen andere mensen in de samenwerking een deel van hun invloed moeten (durven) laten gaan. Creëer met elkaar omstandigheden waarin de inwoner/cliënt zijn of haar rol ook kan vervullen en inbreng kan leveren. Denk daarbij o.a. aan een open houding, bereidheid tot acteren op de inbreng en toegankelijke werkvorm.

Met wie werk je samen?

Met wie je als organisatie je het best kunt samenwerken kan per project of activiteit verschillen. Bekijk steeds opnieuw: wat is het doel van de samenwerking, wie zijn de doelgroep van mijn project of activiteit, en welke rol is nodig om je doel te bereiken. Bedenk ook of je op zoek bent naar individuele inbreng of dat je met iemand wil samenwerking die een grotere groep vertegenwoordigt. Houd oog voor diversiteit onder de inwoners of cliënten met wie u samenwerkt, en besteed aandacht aan het bereiken en betrekken van mensen die uit zichzelf minder vanzelfsprekend meepraten. Het kan helpen om hiervoor contact te zoeken met sleutelfiguren in de wijk en/of onder de doelgroep die je nog onvoldoende hebt gesproken. Geef ruimte aan inwoners/ cliënten zelf om (mee) te bepalen wie uit hun groep een rol speelt in het project of de activiteit.

Participatie: van start tot eind!

Participatie van inwoners/cliënten is geen sluitstuk in de slotfase of implementatie van de projectresultaten. Sterker nog: aandacht voor en vormgeven van inwoners-/cliëntenparticipatie vanaf het begin, versterkt de betrokkenheid van de doelgroep, verdiept het inzicht in wat wel en niet zinnig bijdraagt aan de beoogde verandering, en draagt bij aan geslaagde implementatie van de veranderingsambities. Ga dus zo vroeg mogelijk met de doelgroep in gesprek over een idee en de verdere uitvoering ervan. Als de doelgroep aan tafel zit, zit ook het doel aan tafel.

Recente artikelen

Bekijk alle artikelen